De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heeft De Groene Grachten gevraagd om onderzoek te doen naar de warmtetransitie in historische binnensteden. Het doel is om deze gemeenten praktische handvatten te bieden voor de verduurzaming van hun complexe wijken, met behoud van de erfgoedwaarden uiteraard.
Nederlandse gemeenten staan voor een grote uitdaging: de transitie van aardgas naar duurzame warmtealternatieven. Deze opgave is extra complex in historische binnensteden, waar dichte bebouwing en monumentale panden om specifieke oplossingen vragen. Hoewel gemeenten voor 2026 hun warmtetransitievisies moeten actualiseren, ontbreken vaak nog concrete plannen voor deze gebieden.
Voortbouwen op eerder onderzoek
Het project bouwt voort op eerder onderzoek in Middelburg, Amersfoort en Maastricht, waarbij De Groene Grachten intensief met de gemeente Amersfoort samenwerkte. Het ontwikkelde stappenplan wordt nu getest in vijf nieuwe pilotgemeenten: Bergen op Zoom, Leidschendam-Voorburg, Leeuwarden, Hoorn en Heusden. De Groene Grachten levert technische expertise voor de ontwikkeling van techniekenkaarten en werkt nauw samen met Bergen op Zoom en Leidschendam-Voorburg om de praktische toepasbaarheid te toetsen en de plannen uit te werken.
Strategische clusteraanpak
Een belangrijke pijler van het onderzoek is onze clusteraanpak, waarbij historische binnensteden worden opgedeeld in logische deelgebieden met vergelijkbare kenmerken. Binnen deze gebieden wordt gezocht naar "koploper-clusters" - kansrijke locaties waar concrete mogelijkheden liggen om de warmtetransitie te starten. Deze aanpak maakt maatwerk mogelijk en erkent dat één uniforme oplossing niet volstaat voor de hele binnenstad.
De praktische uitwerking van deze aanpak verschilt sterk per gemeente. Bij Bergen op Zoom lijkt er veel potentie te zijn voor een gemeente overkoepelend warmtenet, waarbij de naastgelegen industrie als bron wordt gebruikt. Hierdoor zijn kleine lokale warmtenetten minder voor de hand liggend. Bij Leidschendam-Voorburg is de uitdaging juist een tekort aan bronnen binnen de gemeentegrenzen.
Het eindrapport zal concrete uitgangspunten en technische interpretaties presenteren voor warmteoplossingen, inclusief praktische techniekenkaarten voor gemeenten. De urgentie is groot: het landelijke netwerk voor hernieuwbaar gas wordt pas tussen 2030-2040 verwacht, terwijl versnipperde, ongecoördineerde maatregelen kunnen leiden tot hoge maatschappelijke kosten en mogelijke aantasting van erfgoedwaarden. Zodra de inzichten er zijn, zullen we de resultaten delen.
Foto 1: Pierre Mostert en Marten de Vries voor De Koppelpoort, binnenstad Amersfoort
Foto 2: binnenstad Amersfoort
Foto 3: binnenstad Bergen op Zoom
Foto 4: binnenstad Bergen op Zoom